Κωλιάδα

Αρχαιοελληνική θεότητα, η οποία λατρευόταν πάνω στο ομώνυμο ακρωτήριο της Αττικής (Κωλιάδα άκρα), στη σημερινή τοποθεσία Άγιος Κοσμάς, κοντά στο Ελληνικό. Αργότερα, η ονομασία αυτή αποδόθηκε στην Αφροδίτη και ταυτίστηκε με αυτήν (Κ. Αφροδίτη), το ιερό άγαλμα της οποίας βρισκόταν στην ίδια τοποθεσία. Ο ιερέας της θεάς είχε τιμητική έδρα στο θέατρο του Διονύσου, αναφέρεται μάλιστα και ιδιαίτερο γένος (Κωλιείς), που είχε κληρονομικό προνόμιο την ιερατεία της θεάς. Σύμφωνα με τη μυθολογία των Αθηναίων, σχετικά με την ίδρυση του πρώτου ναού της Κ. Αφροδίτης, Τυρρηνοί πειρατές είχαν συλλάβει εκεί έναν ωραίο έφηβο, του οποίου έδεσαν τα χέρια και τα πόδια (κώλα = άκρα), για να τον πάρουν στη συνέχεια μαζί τους. Η κόρη του αρχηγού όμως ερωτεύτηκε τον νέο και τον απελευθέρωσε· αυτός από ευγνωμοσύνη ίδρυσε εκεί τον πρώτο ναό, αφιερωμένο στην Αφροδίτη. Στην αρχαιότητα, η ονομασία συνδεόταν ετυμολογικά, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, με το κώλον (= άκρο, πόδι)· θεωρήθηκε μάλιστα από ορισμένους ότι το ακρωτήριο είχε σχήμα ανθρώπινου ποδιού. Άλλοι το ετυμολόγησαν από τον κωλή (= μηρός), γιατί σύμφωνα με κάποιον άλλον μύθο ένα πουλί, τη στιγμή της θυσίας, άρπαξε από τον βωμό τον μηρό του σφαγίου και τον άφησε να πέσει πάνω στο ακρωτήριο. Η Κ. Αφροδίτη θεωρείτο προστάτιδα των ετοιμόγεννων γυναικών και λατρευόταν από τις Ατθίδες στον ναό του ακρωτηρίου μαζί με τη σχετική θεά Γενετυλλίδα. Από εκεί, όπως μαρτυρούν αρχαϊκές επιγραφές, η λατρεία μεταδόθηκε στην Αίγινα και στη Σαμοθράκη.